Sociale veiligheid vraagt meer dan beleid: structurele dialoog is essentieel
27-05-2025
Een veilige leeromgeving vormt de basis voor goed onderwijs. Uit recent verkennend onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs blijkt dat beleid alléén onvoldoende is om (sociale) veiligheid daadwerkelijk te waarborgen. Wat nodig is, is een structurele, open dialoog met alle betrokkenen – niet alleen op papier, maar in de dagelijkse praktijk van de school. De inspectie onderzocht 21 scholen en voerde gesprekken met medewerkers, schoolleiders en bestuurders. De uitkomst is duidelijk: hoewel scholen het belang van (sociale) veiligheid breed erkennen, ontbreekt het vaak aan concrete acties en een cultuur waarin veiligheid een gedeelde verantwoordelijkheid is. Opvallend is dat het gedrag van personeel nauwelijks onderwerp van gesprek is binnen de onderzochte scholen. Terwijl juist personeelsleden een sleutelrol spelen in het creëren – of ondermijnen – van een sociaal veilige omgeving. Denk aan hoe zij omgaan met leerlingen, hoe zij elkaar aanspreken op gedrag en hoe zij omgaan met signalen van onveiligheid. Hoewel er vertrouwen is in bestaande procedures, zoals het aanvragen van een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG), en in de pedagogische competenties van leraren, laat de praktijk zien dat vertrouwen alleen niet altijd voldoende is. Gesprekken over grensoverschrijdend gedrag of ongemakkelijke situaties blijven vaak uit, mede doordat de onderlinge afhankelijkheid – zoals tussen leerling en leraar – het bespreekbaar maken bemoeilijkt. De kernboodschap van het rapport is dan ook helder: maak sociale veiligheid tot een structureel onderwerp van gesprek. Niet alleen in crisissituaties, maar juist preventief en met regelmaat. Daarbij is het essentieel dat álle betrokkenen worden meegenomen – van bestuur en schoolleiding tot personeel én leerlingen. De inspectie zag in het onderzoek dat dit in de praktijk zelden gebeurt. Voor toezichthouders betekent dit dat ze binnen hun rol het bestuur kunnen stimuleren om sociale veiligheid niet alleen beleidsmatig, maar ook praktisch en relationeel vorm te geven. Hoe borgt het bestuur dat veiligheid een terugkerend onderwerp is in teamvergaderingen? Worden leerlingen actief betrokken bij het opstellen en evalueren van gedragsnormen? En hoe sluit het beleid aan bij de dagelijkse praktijk? Een ander belangrijk aandachtspunt is de concretisering van veiligheidsbeleid. Beleidsstukken moeten helder, toegankelijk en samenhangend zijn – niet alleen bedoeld voor de inspectie of externe verantwoording, maar vooral als werkdocument voor iedereen binnen de school. Daarin hoort duidelijk te staan wat wenselijk en onwenselijk gedrag is, welke normen en waarden leidend zijn, en hoe wordt gehandeld bij incidenten. Het themarapport van de Inspectie van het Onderwijs biedt waardevolle inzichten en aanbevelingen voor scholen en hun besturen. Ook voor intern toezichthouders is het een belangrijk document om in gesprek te gaan over hoe sociale veiligheid wordt geborgd, besproken en geleefd binnen de organisatie. Het volledige themarapport is hier te downloaden Sociale veiligheid en grensoverschrijdend gedrag zijn nog altijd veelvuldig in het nieuws. Ook binnen onderwijsinstellingen is het een belangrijk thema. Als intern toezichthouder is het goed om te weten waar je toezicht op moet houden en waar jouw verantwoordelijkheden beginnen en eindigen.Gedrag van personeel krijgt weinig aandacht
Van beleid naar praktijk: voer het gesprek
Beleid dat leeft
Meer weten over Toezichthouden op sociale veiligheid?
In dit lunchcollege gaan we in gesprek met Alie Kuiper, adviseur bij beleid tegen ongewenste omgangsvormen op het werk en docent bij VTOI-NVTK Academie. Hoe staat het met de aanpak van grensoverschrijdend gedrag tussen medewerkers of leidinggevenden in de organisatie waar jij toezicht op houdt? Is het onderwerp van gesprek in de Raad van Toezicht? Wat kun en moet je ermee als toezichthouder? Met welke wet- en regelgeving moet je rekening houden?