Joos Francke (Onderwijsinspectie) over toezicht op doelmatigheid

'Voor veel raden van toezicht geen appeltje eitje’

De raden van toezicht in het onderwijs moeten erop toezien dat hun besturen het geld voor de goede doelen inzetten en de gewenste resultaten behalen. Volgens financieel inspecteur Joos Francke van de Onderwijsinspectie is de financiële verantwoording vaak niet voldoende. De VTOI-NVTK en de Onderwijsinspectie hebben een checklist met vragen gemaakt om toezichthouders hierbij te helpen.

De Onderwijsinspectie heeft 214 inspectierapporten van scholen (primair en voortgezet onderwijs, mbo, samenwerkingsverbanden en speciaal onderwijs) uit 2022 geanalyseerd. Uit de analyse blijkt dat 63 procent van de raden van toezicht het toezicht op doelmatigheid (wordt het geld goed besteed) beter moet verantwoorden. Alleen in het rvt-jaarverslag vermelden dát ze daarop toezicht houden, is niet voldoende. De raden moeten vertellen hóe ze dat doen en of hun besturen de gewenste resultaten behalen.
Elke vier jaar houdt de Onderwijsinspectie bij het bestuur van elke school een onderzoek: doelmatigheid is onderdeel van het externe financiële toezicht. Voor Francke is het geen verrassing dat de Onderwijsinspectie veel raden van toezicht vorig jaar de opdracht gaf om hun financiële verantwoording te verbeteren. ‘We weten op basis van onze inspecties dat raden van toezicht aandacht hebben voor doelmatigheid, maar vaak niet aangeven hoe ze dit doen. Door onze analyse weten we hoe groot de groep is die de opdracht kreeg om dit verbeteren.’

Kwaliteit van onderwijs

De maatschappelijke opdracht is groot. Het kabinet geeft miljarden uit aan scholen om leerlingen goed onderwijs te geven. De raden van toezicht hebben mede de verantwoordelijkheid dat dat geld goed terecht komt, stelt Francke. ‘De kwaliteit van het onderwijs staat onder druk, over onder meer basisvaardigheden van leerlingen, zoals goed leren lezen en schrijven, zijn zorgen. De flinke som geld die naar het onderwijs gaat, moeten besturen doelmatig besteden. Dat kan vaak beter. De raad van toezicht kan hierin een aanjagende rol hebben. Toezichthouders moeten toetsen of het bestuur het geld goed besteedt én hierover goede vragen aan de bestuurders stellen.’

Lastig

Tijdens de vierjaarlijkse inspectie bij een bestuur van een school spreken de inspecteurs, zoals Francke, ook met de raad van toezicht. In die gesprekken blijkt dat toezichthouders het vaak lastig vinden om de doelmatigheid te toetsen. ‘Iedereen ziet het belang. Maar het is geen appeltje eitje om na te gaan of het bestuur het geld goed besteedt en/of de gewenste doelen worden behaald. Hóe doe je dat op een goede manier? De raden van toezicht stellen daarover wel kritische vragen, maar niet altijd op een gestructureerde manier.’

Checklist

Samen met de VTOI-NVTK heeft de Onderwijsinspectie om die reden een checklist met vragen aan bestuurders opgesteld, als hulpmiddel voor toezichthouders (zie link hieronder). De vragenlijst heeft twee onderdelen: dragen de uitgaven bij aan het realiseren van de gestelde doelen (wat zijn die doelen) én worden de middelen goed ingezet? Volgens inspecteur Francke is het belangrijk dat de raden van toezicht de voortgang van de besteding van het geld monitoren. ‘In de gesprekken met het bestuur kunnen zij de vragenlijst steeds langslopen. Dat geeft structuur. En je kan terugkomen op antwoorden die het bestuur eerder gaf.’

Dichter op het vuur

Volgens Francke is het een goede zaak dat Onderwijsinspectie en de VTOI-NVTK hierin samen optrekken. ‘Als inspecteurs van extern toezicht gaan wij maar één keer in de vier jaar bij de besturen van de scholen langs. De raden van toezicht zitten veel dichter op het vuur. Als we de leden van de VTOI-NVTK kunnen helpen om beter toezicht te houden op doelmatigheid, dan heeft dat een groter effect dan dat wij om de paar jaar de besturen inspecteren. Ik roep alle toezichthouders op om hun bestuur op dit onderwerp scherp te bevragen.’

Resultaten intern toezicht

Uit de analyse van de 214 inspectierapporten uit 2022 blijkt verder dat 49% van de raden van toezicht duidelijker moet maken wat de resultaten van het interne toezicht zijn. Zij kregen van de Onderwijsinspectie een herstelopdracht. Zij moeten bijvoorbeeld toelichten welke onderwerpen zij als raad van toezicht op de agenda hebben gezet en op welke onderdelen de rvt het bestuur heeft bijgestuurd.

Meer informatie: checklist voor toezichthouders

De checklist met vragen voor toezichthouders over de financiële verantwoording en doelmatigheid is hier te vinden.